Modern Chinese Science Fiction
Illustration by Hannah Li
Một buổi chiều nóng nực tháng Sáu năm 1999, hơn ba triệu học sinh Trung Quốc bước vào kì thi tuyển sinh Đại học Quốc gia (Gaokao) - cuộc thi khốc liệt nhất thế giới. Kỳ thi bao gồm 3 môn bắt buộc: Tiếng Trung Quốc, Toán học, Anh văn và một môn tự chọn, kéo dài 9 tiếng trong 2 ngày. Đây là một con đường rất hẹp, nhưng cũng là cách duy nhất để nhiều đứa trẻ nông thôn rời khỏi vùng quê nhỏ và bước ra thế giới. Nhiều đứa trẻ của những mùa hè năm đó nhớ lại:
“Nếu không có nó, hàng triệu đứa trẻ nông thôn, bao gồm cả tôi, sẽ không có hy vọng gì.”
Nhưng có một điều khiến môn thi tiếng Trung năm 99 trở nên khác lạ với truyền thống hơn 40 năm kỳ thi này đó là thay vì các học sinh phải viết về các chủ đề yêu nước, tuyên truyền chính trị, lịch sử thì bài luận cuối cùng của thế kỷ XX đặt ra câu hỏi:
“Nếu như ký ức có thể cấy ghép thì sao?”
Năm cuối cùng của thế kỷ XX, Trung Quốc đang hướng tới tương lai thay vì hoài niệm quá khứ, đó là khoảnh khắc khoa học viễn tưởng Trung Quốc hiện đại chính thức được ra đời.
Tôi có đặc tính là dính vào cái gì là cứ phải nghiền ngẫm, vắt kiệt sức lục lọi trong nhiều tuần nhiều tháng những thứ liên quan tương tự đến phát ngấy thì thôi. Thế nên cũng không phải ngoại lệ khi bản thân là một con nghiện sci-fi, đọc xong trilogy Tam Thể đồ sộ của Lưu Từ Hân là lọ mọ tìm đọc hết mọi tiểu thuyết với truyện ngắn khoa học viễn tưởng có thể tìm được gần đây của Trung Quốc.
Có một điều không thể phủ nhận: thể loại khoa học viễn tưởng trước giờ là một trong nhiều món hàng văn hoá xuất khẩu chủ lực của phương Tây. Khó có thể nói chính xác thời điểm ra đời chính thức của dòng văn học sci-fi khi nhiều nhà văn phương Tây chịu ảnh hưởng lớn từ các tác phẩm hội hoạ trải dài trong quá khứ, ví dụ như bức tranh sơn dầu triptych “Khu vườn lạc thú trần tục” (The Garden of Earthy Delights) của Hieronymus Bosch vẽ hơn 600 năm trước, khắc hoạ sự tương phản giữa utopia và dystopia.
Nhưng ta có thể đồng tình rằng dòng văn học viễn tưởng bùng nổ trong thời đại Cách Mạng Công Nghiệp ở châu Âu đầu thế kỷ XIX như một công cụ nhìn nhận giai đoạn con người đang phải đối mặt, từ đó phản biện các vấn đề xã hội, nhưng ngày nay đã vượt xa qua mục đích lúc ban đầu. 200 năm bùng nổ của phương Tây nhờ Cách Mạng Công Nghiệp, Trung Quốc chỉ cần 40 năm. Một nhà văn nước ngoài sống ở Bắc Kinh nửa đùa nửa thật:” Bất cứ công nghệ nào xuất hiện ở đây, lần đầu luôn là trong truyện khoa học viễn tưởng.” - một xã hội phát triển nhanh quá mức sẽ nảy sinh nhiều nghịch lý, không cho con người có thời gian chiêm nghiệm những hệ quả của khoa học kỹ thuật tới môi trường và đời sống xã hội. Bất cập đấy, nhưng lại là mảnh đất màu mỡ cho hạt giống khoa học viễn tưởng.
Ở Trung Quốc, từ năm 1983-1984 sci-fi thậm chí còn bị cấm (lần 2 bị cấm, lần thứ nhất là giai đoạn 1966-1976 trong cuộc Cách Mạng Văn Hoá) vì bị coi là suy đồi đầu óc con người.
Nhưng từ những năm 90 đến nay đánh dấu một sự đột phá vượt bậc của tiểu thuyết khoa học viễn tưởng đến từ Trung Quốc, nói không ngoa là một làn sóng mới của văn học, một kỉ nguyên vàng. Tôi cá rằng nó có liên quan mật thiết đến việc Trung Quốc đã trở thành một cường quốc khoa học trong mấy chục năm qua như nào, khi nhiều người trong chúng ta vẫn lầm tưởng họ sẽ chết tên công xưởng của thế giới.
Và ngược lại, sự thay đổi chóng mặt đến không tưởng của khoa học kỹ thuật mở ra những trận địa mới cho những thế hệ nhà văn trẻ thoả sức khám phá các giấc mơ và thể hiện tiếng nói, nhân sinh quan của mình.
Số đầu sách khoa học viễn tưởng Trung Quốc xuất bản trong ba năm 2015, 2016, 2017 lần lượt là 75, 101 và 416. (Trung Quốc có khoảng 100 nhà văn viết sci-fi so với con số 4000 của Mỹ)
Tuổi đời còn non với những khiếm khuyết không thể tránh khỏi của riêng mình, nhưng scifi Trung Quốc thực sự đã định nghĩa lại khoa học viễn tưởng hiện đại của thế giới vốn đang đi vào ngõ cụt. Ý tưởng đột phá từ những góc nhìn táo bạo, cốt truyện nhiều tác phẩm diễn ra ở một quy mô rất lớn lao, lớn đến mức nhiều setpiece và worldbuilding của một số tác phẩm kinh điển phương Tây đặt lên bàn cân bên cạnh trông giống một bộ phim thiếu kinh phí.
Hoặc nhiều đầu truyện với cách kể chuyện gần tim đến tức ngực, đính kèm những yếu tố xã hội nóng bỏng hay lấy cảm hứng từ truyền thuyết, lịch sử, văn hoá... Dystopia, khi được kể từ người sống trong lòng nó vọng ra, sắc lẹm và đáng sợ đến rợn người.
Một nhà phê bình phương Tây đã nhận xét, “Muốn hiểu được người Trung Quốc hiện đại, hãy đọc tiểu thuyết khoa học viễn tưởng của họ.”
Còn tôi, tôi thấy sướng khi giờ muốn đọc tiểu thuyết viễn tưởng, không chỉ còn phải chọn giữa Anh và Mỹ.
Nhất là ba “ông đại tướng”: Liu Cixin, Han Song và Wang Jinkang. Tại sao gọi là đại tướng? Vì họ đã truyền cảm hứng cho đạo quân triệu người đứng sau: những nhà văn trẻ càn quét một lĩnh vực mấy mươi năm trước còn xa lạ với văn hoá phương Đông hay bọn trẻ tuổi học sinh nô nức lao vào thi đại học kĩ thuật (nhất là sinh học, y và công nghệ máy tính/không gian) như trẩy hội, giống như những anh hùng trong truyện chúng thần tượng. Vì nhân sinh quan về một anh hùng trong viễn tưởng của Trung Quốc, nhất là truyện của Liu Cixin, người có xuất thân khoa học, rất khác với viễn tưởng phương Tây.
Đầu sách đã đọc:
- Trilogy: Rememberance of Earth’s Past (Liu Cixin)
- Tuyển tập truyện ngắn Invisible Planets (Chen Qiufang, Xia Jia, Ma Boyong, Hao Jingfang, Tang Fei, Cheng Jingbo, Liu Cixin)
- Salt Fish Girl (Larissa Lai)
- A Song for Life (Wang Jinkang)
- 2066: Red Star Over America (Han Song)
- Will of Heaven (Qian Lifang)
- Tuyển tập truyện ngắn The Reincarnated Giant (Wang Jinkang)
- The Waste Tide (Chen Quifan)
- Ball Lightning (Liu Cixin)
- Tuyển tập truyện ngắn The Wandering Earth (Liu Cixin)
- The Fat Years (Chan Koonchung)
- Tuyển tập truyện ngắn Zero and Other Fictions (Fan Huang)
- Tuyển tập truyện ngắn Future Disease (Chen Qiufan)
- Tuyển tập truyện ngắn Spring Festival (Xia Jia)
- Ruins of Time (BaoShu)
- Subway (Han Song)
- Tuyển tập truyện ngắn Broken Stars (Xia Jia, Zhang Ran, Tang Fei, Han Song, Bao Shu, Cheng Jingbo, Fei Dao, Liu Cixin, Hao Jingfang, Anna Wu, Gu Shi, Ma Boyong, Chen Qiufan, Regina Kanyu Wang)
One hot afternoon in June 1999, more than three million Chinese students entered The National College Entrance Examination (NCEE) (Gaokao) - the most intense competition in the world. The exam consists of 3 compulsory subjects: Chinese, Mathematics, English and lasts 9 hours in 2 days. This is a very narrow road, but also the only way for many rural children to leave the countryside and go into the world. Many children of those summers recalled:
"Without it, millions of countryside children, myself included, would have no hope for the future."
But one thing that makes the '99 Chinese exam so different from the 40-year tradition of that exam is that instead of students having to write about patriotic topics, political propaganda, and history, the last exam of the twentieth century raises the question:
"What if the memory could be implanted?"
The last year of the twentieth century, China is looking to the future instead of reminiscing the past, that is the moment when modern Chinese science fiction was officially born.
I have the habits of consuming through everything related to a topic that I just discovered. Even for weeks and months. So it is no exception considering I’m a sci-fi nerd, that after finishing Liu Cixin's massive Three Body Problem trilogy I went through all Internet archives of sci-fi short stories and novels that were published in the last 20 years in China.
There is one thing that is undeniable: science fiction has been one of the major cultural exports of the West. It is difficult to say the exact date of the official birth of the sci-fi literary line when many Western writers were greatly influenced by past works of paintings, such as triptych oil paintings "The Garden of Earthy Delights”, painted by Hieronymus Bosch over 600 years ago, depicts the contrast between utopia and dystopia.
But one can agree that the science fiction literature exploded during the era of the Industrial Revolution in Europe in the early nineteenth century as a tool of recognizing the stage people are facing, thereby countering and studying societal issue. But today it has gone beyond the original purpose. 200 years of Western economical boom thanks to the Industrial Revolution, China only needs 40 years.
A foreign writer living in Beijing is half joking, "Whatever technology comes up here, the first time is always in science fiction."
A society that develops too quickly will create many paradoxes as an as inevitable result, because it doesn’t allow people to have time to contemplate the consequences of science and technology on the environment and social life. In the meantime, it would provide a fertile ground for the seeds of science fiction.
In China, from 1983 to 1984 sci-fi was even banned (the second ban), the first was in 1966-1976 during the Cultural Revolution.
But from the 90s to the present marked a remarkable breakthrough of science fiction literature from China, it is no exaggeration to say that this is a new wave of literature, a golden era. I bet it has to do with how closely China has become a scientific power over the past few decades, when many of us still mistakenly think they’re only the world's factory.
And vice versa, the dizzying change of science and technology opens new battlefields for generations of young writers to freely explore dreams and express their voices about life of human race.
The number of Chinese sci-fi books published in the three years of 2015, 2016, 2017 is 75, 101 and 416, respectively. (There are about 100 sci-fi writers in China compared to 4000 in the US)
A young age with its own inevitable flaws, but Chinese Sci-fi has truly redefined the world's modern science fiction that already seems to be in a stagnant stage. Breakthrough stories from bold perspectives, the plot of many works takes place on a very large scale, so large that even many setpieces and worldbuilding of some Western classics look like a children background.
Or many stories with beautiful storytelling close to the heart, attaching hot social elements or inspired by legend, history, culture... Dystopia, when told from the person living in it sounds and looks sharp and terrifying.
One Western critic observed, "To understand the modern Chinese, read their science fiction novels."
As for me, I feel happy at the moment to not only have to choose between England and America for Science fiction.
Especially the three "generals": Liu Cixin, Han Song and Wang Jinkang. Why are they called generals? For they have inspired the army of millions behind them: young writers sweeping a literature field that was unfamiliar with Eastern culture a few decades ago or young students they are eager to follow the the science career path, especially biology, medicine, and computer / space technology. They celebrate science, like the heroes of the stories they love.
The way they see a hero in Chinese fiction, especially the story of Liu Cixin, who has a scientific background, is very different from Western Science fiction.
Books that I have read:
- Trilogy: Rememberance of Earth's Past (Liu Cixin)
- Short story collection ‘Invisible Planets’ (Chen Qiufang, Xia Jia, Ma Boyong, Hao Jingfang, Tang Fei, Cheng Jingbo, Liu Cixin)
- Salt Fish Girl (Larissa Lai)
- A Song for Life (Wang Jinkang)
- 2066: Red Star Over America (Han Song)
- Will of Heaven (Qian Lifang)
- Collection of short stories ‘The Reincarnated Giant’ (Wang Jinkang)
- The Waste Tide (Chen Quifan)
- Ball Lightning (Liu Cixin)
- Collection of short stories ‘The Wandering Earth’ (Liu Cixin)
- The Fat Years (Chan Koonchung)
- Short story collection ‘Zero and Other Fictions’ (Fan Huang)
- Collection of short stories ‘Future Disease’ (Chen Qiufan)
- Collection of short stories ‘Spring Festival’ (Xia Jia)
- Ruins of Time (BaoShu)
- Subway (Han Song)
- Collection of short stories ‘Broken Stars’ (Xia Jia, Zhang Ran, Tang Fei, Han Song, Bao Shu, Cheng Jingbo, Fei Dao, Liu Cixin, Hao Jingfang, Anna Wu, Gu Shi, Ma Boyong, Chen Qiufan, Regina Kanyu Wang )